Website inhoud © HondenLot | KVKnr: 69598886 | Westbeemster | mail: info@HondenLot.nl |
Het is nog steeds een omstreden invalshoek, het vergelijken van honden met mensen. Met name het toekennen van menselijke eigenschappen aan honden, wat ook wel 'antropomorfisme' wordt genoemd. Dergelijke gedachtes worden door veel mensen gezien als onprofessioneel. Is dat terecht?
Honden zijn geen mensen, dat klopt, maar zou het niet kunnen helpen om te realiseren dat wij mensen, net als honden, behoren tot het dierenrijk en dat er bepaalde overeenkomsten kunnen bestaan? Zou het niet juist tot meer begrip kunnen leiden wanneer wij een menselijke invalshoek kiezen bij onze communicatie over honden?
Uiteindelijk is het als mens niet mogelijk om vanuit een andere diersoort (of een ander individu!) te denken. Eigenlijk kunnen wij er niet omheen. Ons vermogen om na te kunnen denken over onze eigen innerlijke belevingswereld en die van anderen (inclusief andere diersoorten), ook wel 'mentaliseren' genoemd, is een van de meest krachtige en waardevolle overlevingsmechanismes van de mens. Het kunnen inleven in de belevingswereld van honden is dus waardevol, maar dergelijke gedachtes blijven wel altijd onderdeel van jouw eigen, individuele, menselijke vorm van interpreteren.
De mens heeft een enorme invloed gehad op de (zeer sterk gedomesticeerde) huishond. De hond is een zoogdier die naar schatting al tienduizenden jaren in ontwikkeling is en geleidelijk is doorgeëvolueerd op het gebied van samenwerking en samenleven met mensen. (Leuk, logisch feitje: de gedomesticeerde hond verschilt inmiddels in DNA van zijn wilde voorouders, net zoals dat de mens verschilt in DNA van zijn wilde voorouders).
Experimenten suggereren dat honden instinctief gebruik maken van de mens als hulpmiddel en toegangspoort tot plezierige zaken (honden maken vaak direct oogcontact met mensen wanneer zij ergens niet bij kunnen, bijvoorbeeld, vaak ook nog met een schuin hoofd, wat bij mensen instinctief verzorgend gedrag activeert).
Tegenwoordig ontdekken wetenschappers steeds meer overeenkomsten tussen mensen en andere zoogdieren. Met name op het gebied van hersenactiviteit is er de afgelopen decennia een wereld open gegaan. Zo worden er momenteel nog steeds nieuwe onderzoeken gepubliceerd die onze omstreden "antropomorfe" gedachtes lijken te bevestigen. Honden lijken meer overeenkomsten met mensen te hebben dan eerder gedacht.
Door onderzoek te doen naar het zenuwstelsel (met nadruk op het brein) van verschillende zoogdieren ontdekten mensen tot hun verbazing dat er vele overeenkomsten bestaan tussen diverse emotionele reacties (complexe neurologische netwerken) die diep binnen de hersenen geactiveerd kunnen worden. Overlevingsmechanismes als bijvoorbeeld verlangen, angst en frustratie bleken binnen de hersenen van verschillende zoogdiersoorten overeenkomstige activiteit te veroorzaken. Zelfs in het daaruit voortvloeiende gedrag zijn overeenkomsten ontdekt. Neem bijvoorbeeld angst, wat bij zoogdieren gedrag kan aanwakkeren als bevriezen, vluchten/vermijden of agressieve uitbarstingen om de bedreigende prikkel op afstand te houden. Wanneer angst geactiveerd wordt in het brein zie je dezelfde reacties in het gedrag van muizen, ratten, katten, honden, apen, zebra's, leeuwen, enzovoorts en ook bij mensen!
Onderzoek naar zoogdieren wordt dan ook al decennia lang gebruikt om oplossingen te vinden voor menselijke problemen.
Ook binnen de gedragstherapie en psychologie worden diverse diagnoses bij zowel mensen als honden (en vele andere dieren) vastgesteld. Denk aan obsessieve compulsieve stoornissen, angststoornissen, posttraumatische stress stoornissen en zelfs depressies die bij vele diersoorten (net als bij mensen) kunnen worden vastgesteld.
Wat gedragsmedicatie betreft (bijv. antidepressiva) geldt dat deze medicatie eerst wordt getest op dieren en aan de hand van de resultaten wordt het ook bij mensen toegepast, juist omdat die overeenkomsten er zijn. Inmiddels is het dan ook minder omstreden om honden met bepaalde gedragsstoornissen gedragsmedicatie voor te schrijven als hulpmiddel bij gedragstherapie of om het welzijn van de dieren te bevorderen (in veel dierentuinen slikken de gevangen gehouden dieren antidepressiva...).
Dat vind ik persoonlijk een zeer interessante vraag! Ik lees heel regelmatig dat honden ook bewustzijn ervaren en ik zie mensen schrijven over gedragingen van honden die 'niet bewust' zouden zijn, 'een soort reflex', wat bij mij direct de vraag oproept: "wat doen honden dan wèl bewust? Wanneer is gedrag bewust?". Er is naar mijn idee veel miscommunicatie over bewustzijn. Sommigen beweren dat de hersenactiviteit die gemeten is bij zoogdieren er op wijst dat zij bewustzijn ervaren. Persoonlijk vind ik dat nog geen keihard bewijs. Voor mij is wetenschappelijk bewezen dat bepaalde hersenactiviteit vergelijkbaar is met andere zoogdiersoorten en dat honden in hun hersenen overeenkomstige overlevingsmechanismen hebben waar vergelijkbaar gedrag uit voortkomt. Maakt dit honden hier dan ook meteen bewust van? Wat is bewustzijn, duidt dat alleen op de tot nu toe gemeten hersenactiviteit, of is het meer? Is bewustzijn al meetbaar? Is bewustzijn slechts ervaren of is bewustzijn WETEN dat je iets ervaart? Omvat bewustzijn niet een ervaring die ter plekke beïnvloed en naverteld kan worden? Naar mijn weten hebben mensen nog geen idee wat bewustzijn precies inhoudt. Dat stukje is nog nooit gemeten en wij lopen bij andere diersoorten al gauw tegen het probleem aan dat wij hen niet kunnen vragen wat zij ervaren en hoe zij iets voelen. Dankzij taal kunnen mensen het wel omschrijven (wat overigens ook nog geen overtuigend uitsluitsel biedt over wat het precies inhoudt). Wanneer ik schrik, dan kan ik zelfs tijdens de angstreactie aangeven dat ik bang ben. Ik kan communiceren dat ik mij angstig voel op dat moment. Ik kan zelfs een trucje uithalen met mijn ademhaling waardoor ik weet dat ik zal kalmeren. DAT is bewustzijn. Niet alleen angst voelen, maar ook WETEN dat je angst voelt, bewust! Tenminste, zo denk ik erover.
Dat honden emoties ervaren, dat weten we nu zeker. Dat emoties hun gedrag zeer sterk beïnvloeden, dat weten we ook zeker. HOE een hond dat ervaart en of een hond WEET dat hij dit ervaart (bewustzijn), dat is niet zeker. Ik ga er wel graag vanuit, maar wetenschappelijk gezien lopen we hier nog op de feiten vooruit...hopelijk komen die feiten wel nog een keer boven.
Dierlijke reacties geven ons steeds meer inzicht in menselijke reacties en vice versa. Mensen zijn zoogdieren, honden ook.
Wij mensen zullen echter nooit kunnen kijken vanuit de hond. Alles wat je als mens observeert is namelijk per definitie menselijk, subjectief en neigt dus naar antropomorfisme. Dat hoeft niet erg te zijn, want dit maakt de emoties van dieren juist toegankelijk voor mensen.
Het doet geen afbreuk aan dierenwelzijn wanneer wij spreken over termen als frustratie, vreugde, angst en paniek bij honden. Het zorgt er juist voor dat er meer begrip ontstaat voor de reacties en het gedrag dat honden ons laten zien.
Het gaat mij dus vooral om empathie en communicatie, wanneer ik antropomorfisme als een hulpmiddel omschrijf. Antropomorfisme helpt ons om onze honden beter te leren begrijpen. In dat geval is het dus heel OK om honden met mensen te vergelijken.
Wanneer men menselijke eigenschappen op honden projecteert en dit gebruikt bij omschrijvingen van de belevingswereld van honden, dan kan dit het welzijn van honden ten goede komen wanneer het aanstuurt op empathie.
Het toekennen van menselijke eigenschappen aan dieren kan echter ook schadelijke vormen aannemen, waarbij het welzijn van dieren kan worden aangetast.
Mensen kunnen er niet van uit gaan dat zij de emoties van dieren altijd op de juiste manier interpreteren. Zo is in 2014 uit onderzoek gebleken dat honden zich niet schuldig bleken te gedragen, terwijl het er voor mensen wel zo uit leek te zien. Het gedrag wat mensen als 'schuldig' interpreteerden, leek eerder een angstreactie te zijn op de mens. Mensen die honden benaderden met een beschuldigende toon, kregen een angstreactie vanuit de hond te zien, ongeacht wat de hond daarvoor wel of niet had gedaan. Deze reactie bleek compleet los te staan van eventuele schuld. (Klik hier om meer te lezen over dit onderwerp)
Er dient dus waakzaam omgegaan te worden met observaties en interpretaties. Hiervoor is wetenschappelijk onderzoek van groot belang.
Er zijn mensen die compleet doorslaan met hun antropomorfe gedachtes. Denk bijvoorbeeld aan mensen die hun honden dik maken met het overmatig voeren van menselijk junkfood, aan mensen die hun honden menselijke kleding aantrekken, mensen die het haar van honden op een onnatuurlijke manier scheren of knippen of, nog erger, de vacht in felle onnatuurlijke kleuren verven. Er bestaan zelfs mensen die honden uithuwelijken en dwingen tot menselijke handelingen. Het lijkt mij duidelijk dat in al deze gevallen hondenwelzijn wordt aangetast. In dergelijke gevallen keur ik antropomorfisme dan ook sterk af.
Honden met mensen vergelijken is dus geen probleem, zo lang je de hond niet in zijn welzijn aantast. Het is OK, tot op zekere hoogte. Wij mensen zullen altijd dieren blijven die zich verwonderen over de emotionele ervaringen van andere dieren (inclusief die van onszelf) en dat is OK!
Je zal mij niet horen zeggen dat de emoties die ik als mens ervaar op precies hetzelfde neerkomen als de emoties die mijn hond ervaart. Ik kan echter ook niet zeggen dat die emoties hetzelfde aanvoelen als de emoties van een ander mens. Wij zijn allemaal individuen met een eigen, unieke belevingswereld.
We kunnen nooit precies weten wat er in een ander (mens, hond of ander dier) omgaat. Dat zou ons echter niet moeten tegenhouden om empathie te tonen voor anderen.
Geschreven door Liselot Boersma, welzijnsdeskundige (PgDip CABW) en eigenaar van HondenLot, oktober 2015. Herschreven naar nieuwe inzichten in december 2018. Copy paste/directe overname van teksten of afbeeldingen is zonder schriftelijke toestemming niet toegestaan. Het delen van de URL van deze website pagina is wel toegestaan en wordt op prijs gesteld.
Een aan te raden aanvulling op dit artikel is de TED video van Laurel Braitman, schrijfster van Animal Madness. Klik hier om deze te bekijken.
Website inhoud © HondenLot | KVKnr: 69598886 | Westbeemster | mail: info@HondenLot.nl |